جناب آقای چمران؛ سلام علیکم
نوشتن این یادداشت را به اصرار برخی دوستان مطبوعاتی و تحت گونه ای اجبار اخلاقی پذیرفتم، حالا که می نویسم باید یادآور مطلبی باشم که شاید موثر و مفید افتد. چهار سال از عمر ما و شما گذشت و در این چهار سال شما رئیس شورای شهر بودید؛ بعد از آن همه ماجرا که در شورای اول گذشت؛ شورایی که عموما دوستان شما با آن موافق نبودند و بعد هم یکی از اعضایش به تیر غیب گرفتار شد، دیگری به زندان افتاد و سومی آلت دست القاء تفرقه و به هم ریختگی تا سرحد انحلال شورا شد و آن ماجراها پدید آمد که همه به یاد داریم و شورایی با رای حداکثری در دوره اول به شورایی با رای حد اقلی دردوره دوم تبدیل شد و نهایتا شما رئیس شورای شهر شدید.
لحظه ای در اندیشه رفته اید -حتما رفته اید با سابقه دیانت و عرفانی که در شما و خانواده محترمتان سراغ داریم- که اگر این شورا نبود - با همه هزینه و امکاناتی که از شهرداری و شهروندان به خود اختصاص داد - چه اتفاقی می افتاد یا کدام بخش از امور شهر مختل می شد؟ خدمات و نظافت شهری، طرح ها و پروژه های عمرانی، امور فرهنگی و اجتماعی، شهرسازی و ساخت و ساز مردم، امور اداری و مالی، واقعا کدامی ک مختل می شد یا بدتر انجام می شد؟ آثار وجودی این شورا در اداره شهری چه بوده است؟ آیا پیش از اینکه شورا با تمام این سرو صداها و هیاهو و هزینه و برو بیا نبود این امور انجام نمی شد؟ یا بدتر انجام می شد؟ کارایی کمتری در سیستم شهرداری وجود داشت؟ و حالا آیا واقعا با حضور شورا سرعت بیشتری در اجرای پروژه ها و راه اندازی کارهای مردم اتفاق افتاده؟ هزینه کمتری از عوارض و درآمدهای شهری برای امور جاری به کار گرفته می شود؟ و.....؟
اینها را نه به عنوان نقادی شخص شما یا سایر دوستانتان می گویم، منظورم هم شورای اول، هم دوم، و هم انشاءالله سوم است. واقعا باید این تشکیلات جدید اثر وجودی خود را به صورت جدی و غیر تبلیغاتی، بررسی کند و دست کم در کار تهران مداخله کند که سمبل آنچه در کل کشور با این همه افراد و هزینه و رفت و آمد و هیاهو و جنجال اتفاق افتاده، است. باید این پدیده با نگاهی کارشناسی و زیربنایی و فارغ از کلی گویی های متداول مطالعه شود.
اگر کمی گسترده تر فکر کنیم و به عقب بازگردیم تفکر شورا در دهه های اخیر از «کشور شوراها» به ایران راه یافت و بر سر زبان ها افتاد. با وجود سابقه اصل مشورت در برخی جوامع و حکومت ها و حتی در برخی دستورات اسلامی خود ما ولی الگوی دخالت شورا ها در اداره حکومت در این سال ها که ما می شناسیم و دستکم برای ما ایرانیان و به ویژه پس از انقلاب از الگوهای شرقی آن گرفته شده و سردمدار اصلی آن و شعاردهندگان اولیه این اندیشه گروه هایی بودند که قبله نمای آنها شمال کشورمان را جهت گیری می کرد تاجایی که اصل شورا را در آن سال های نخست انقلاب از برخی اصول دینی هم برای مردم بالاتر می شمردند. (به یاد داریم که برخی می گفتند؛ شعار هر مسلمان شهادت است و شورا) و برخی شخصیت های عزیز کشورمان هم که می خواستند شعارهای مردم فریب را از دست مخالفان نظام درآورند در نماز جمعه و سخنرانی های دیگر خود در حدی آن را تکرار کردند که به عنوان «پدر شوراها» در ذهن ها جای گرفتند... . به اینها به جنبه انتقادی نمی پردازم فقط بخشی از یک سیر تاریخی را بازخوانی می کنم که باید به آن بیشتر فکر کنیم. شوراها برای بسیاری از گروه ها و حتی شخصیت های آن روزها ابزاری برای حضور خودشان در قدرت و بودن در صحنه به نام شورا بود. درست مانند کلمه مظلوم خلق که آن روزها جز ابزاری برای حضور قدرت طلبان احیانا وابسته در صحنه ای که از آن بیرون رانده شده بودند، نبود.
واقعیت هم این بود که در الگوی کشور شمالی ما و اقمار آن روزهایش در وحشتناک ترین سانترالیسم استالینیستی اداره کشور، همه جا صحبت از شوراها یا کمیساریای خلق و اداره کشور توسط آنها بود ولی واقعیت این نبود که شورا سمبل حضور مردم در اداره حکومت یا دموکراسی و حاکمیت مردم باشد که می دانیم و می دانید. شورا ابزاری بود که خشن ترین سرکوب گران حاکم بر شوروی سابق توسط آن پایه های قدرت استالین و جانشینانش را تحکیم می کردند و در واقع جز یک سازوکار حکومتی برای تبلیغات و تحمیق خاصیت دیگری نداشت که شرح آن حدیث مفصلی است خارج از ظرفیت این دست نوشته... .
در مقابل این همه تبلیغات و سروصداها، در کشورهای دیگری هم اداره امور روستاها و شهرها را با تامل و به تدریج به مردم سپردند و این فرآیند با حضور شوراها و کنسول های بی هیاهو و جنجال تکمیل شد که هم اکنون توسعه و بالندگی روزافزون شهری و روستایی را در حدی به ارمغان آورده که در دورترین نقاط روستاها همان آسایش، امکانات، زیربناها و حتی ظواهر را می توان یافت که در بزرگ ترین، مرکزی ترین و برخوردارترین شهرها و نقاط جمعیتی.
قطعا توسعه شهری و روستایی از دستاوردهای جدی حضور واقعی مردم در اداره شهرها و روستاهاست اما با کدامین الگو؟ حضور در شوراهای شوروی ها با الگوی احزاب نظامی و نیمه نظامی قدرت طلبانه استالینیستی؟ یا شوراهای واقعی جهان آزاد و روبه رشد و توسعه بقیه دنیای توسعه یافته؟ نمی خواهم شوراهای ایران را همانند شوراهای (Soviets) اتحاد شوروی بنمایم، زیرا شوراهای ما علاوه بر فقدان خصوصیات همتایان خود در جهان آزاد، از اقتدار نوع شرقی هم بی بهره اند، بلکه می خواهم بگویم تمسک به انگاره های دولت گرا، شوراها را از کارکرد واقعی یعنی مشارکت موثر مردم در کارها دور می کند.
بر این اساس، توصیه و درخواست این نوشته از جنابعالی و سایر دوستان شورای سوم در تهران که می توانید در نظام شورایی کشور و اداره شهرها و روستاها به عنوان لایه ای محلی از حاکمیت و اداره کشور تاثیرگذار باشید این است که در یک دوره شش ماهه مطالعه و نحوه اداره شوراها در دستور کار قرار گیرد و این موضوعات بررسی شود؛ سازوکارها اجرایی و رابطه شورا و انجمن شهر با حکومت مرکزی، نحوه تعیین مدیریت های شهری، نحوه ارتباط با مردم و ساکنان محله ها و نحوه برنامه ریزی و تعیین اولویت ها، چگونگی دریافت عوارض و تعیین آنها و سرانجام بررسی مجموعه سازوکارهای اجرایی و اداری و برنامه ریزی لازم برای رشد و توسعه شهر و روستاهای مختلف. و مآلا چنان شود که خارج از آنچه در سیستم های غیردموکراتیک برای تبلیغات و تحکیم مبانی قدرت و سروصداهای انتخاباتی و تشکیل هسته های سیاسی جدید و... متداول شده است فکری به حال شهر و روستا و مردم و نسل آینده و کشور بکنیم.
نویسنده : غلامحسین کرباسچى
